10 مقصد پرطرفدار گردشگری سیاه: خانه ی مخفی آنه فرانک - صبح مهریز

خبرنگاراندر قالب مجموعه مطالب تازه گردشگری سیاه، شما را به بازدیدی متفاوت دعوت می کند، بازدید از دنیایی تیره و تار و آمیخته با بوی مرگ و میر. در این گشت و گذار، هدف آن است که با بزرگنمایی فصول سیاه تاریخ بشر و نمایش تلخ درد و رنج همنوع، به انسان گوشزد گردد که می بایست به هر شکل ممکن، از تکرار حوادثی از این دست جلوگیری کند.

در مطالب پیشین، با معرفی شرحی مختصر بر گردشگری سیاه همراه شما بودیم. گفتیم که برخلاف آن چه که شاید در همان نخستین باری که این واژه را می شنویم در فکر مان تداعی گردد، گردشگری سیاه آن قدرها هم تیره و تار و تلخ نیست. لغت سیاه اینجا بیشتر به فصول سیاه تاریخ بشر اشاره دارد، جنبه هایی ناخوشایند که قلب انسان را به درد می آورند، و البته همین مسئله، منبع تغذیه ای مناسب برای دنیای گردشگری بوده و هست.

گردشگری سیاه در گستره ای وسیع و مختلف خودنمایی می کند، مثلا از سویی به نظر می رسد که به علت رابطه با واژه مرگ، گورستان می بایست مقصدی ایده آل در این شاخه از دنیای گردشگری باشد، در حالی که مرگ تنها به اجساد مردگان اشاره ندارد، این مرگ ممکن است حتی شامل عقاید و باورهای سیاسی و مذهبی هم باشد، می تواند به رفتارهای ناخوشایندی که به واسطه یک تفکر شکل گرفته نیز استناد کند و خلاصه هر چیزی که روزی پرطرفدار و محبوب بود، اما به تدریج به دام نیستی و فراموشی افتاد.

اما گاهی اوقات همه چیز در این قلمروی خاص دنیای گردشگری، تا حدودی مبهم می گردد. مثلا شاید کسی باور نکند که نمایشگاه هنر رئالیسم و سوسیالیسم هم ممکن است جایی در این شاخه به خود اختصاص دهند یا آن چیزی که بر سر ایدئولوژی کمونیسم آمد هم، به نحوی برای گردشگران سیاه مجذوب کننده باشد. این در حالی است که بعضی دیگر به سادگی در متن ماجرا قرار دارند، چرا که رابطه آن ها با واژه مرگ بسیار محسوس تر است، مکان هایی همچون اردوگاه های مرگ در شرق لهستان. البته مقصد گردشگری امروز ما این اردوگاه ها نیست، هر چند پایان تلخ قهرمان داستان ما در یکی از همین مکان ها رقم خورده است.

در طول جنگ دنیای دوم، آنه فرانک برای فرار از آزار و اذیت نازی ها، به همراه اعضای خانواده اش و 4 یهودی دیگر در اتاقی مخفی در خانه ای قدیمی متعلق به قرن هفدهم مخفی شده بود، اتاقی که امروزه به نام مخفیگاه آنه شناخته می گردد. البته متأسفانه این دختر نوجوان از این جنگ جان سالم به در نبرد، اما در سال 1947 دفترچه خاطرات او به چاپ رسید. در سال 1957، بنیاد آنه فرانک تأسیس شد و در همان بدو امر، به حمایت از کسانی برخاست که می خواستند این خانه تاریخی و ارزشمند را از تخریب و ویرانی نجات دهند.

خانه معروف آنه، آنی فرانک، یک خانه معمولی نیست. این جا محل زندگی یک نویسنده کم سن و سال و موزه ای تاریخی است که از دوران محدودیت های زندگی یهودیان در زمان سلطه نازی ها خبر می دهد. اما بیایید ببینیم داستان چگونه شروع شد.

در اوایل جنگ دنیای دوم و زمانی که رایش در حال گسترده کردن قلمروی حکمرانی خود بود، نازی ها هلند و شهر آمستردام را به اشغال خود در آوردند. پس از این پیروزی، خیلی زود عرصه زندگی بر خانواده های یهودی سخت تر و سخت تر شد. در پی افزایش فشارها، یک پدر ناگزیر از گرفتن تصمیمی سخت بود، او باید انتخاب می کرد که بماند و خطر گرفتار شدن و اسارت را به جان بخرد، یا زندگی مخفیانه را انتخاب کرده و خود و خانواده اش را از خطر برهاند. به همین علت او به مکانی مخفی در محل کارش پناه برد که دست کم برای مدتی آنها را از بلا و مصیبتی که زندگی شان را تهدید می کرد، نجات داد. خانواده فرانک برای دو سال و یک ماه در این مکان محبوس بودند، اما پایان این مخفی گاه از طریق فردی ناشناس به مقامات نازی گزارش داده شد، نازی ها آنها را دستگیر کرده و به اردوگاه های اسیران فرستادند، جایی که بسکمک جان خود را از دست دادند، از این گروه تنها اتو پدر خانواده جان سالم به در برد.

و اما داستان این مکان مخفی چیست؟ این مکان در اصل خانه ای است که در نزدیکی کانالی به نام پرینسِن خِراخت در نواحی مرکزی شهر آمستردام هلند واقع شده است. این خانه و ساختمان کناری آن که بعدها از طریق موزه خریداری شد، در سال 1635 از طریق دیرک ون دلفت ساخته شد. البته زمان ساخت سردر و نمای بیرونی آن به سال 1740 برمی گردد، زمانی که قرار بود این خانه تخریب گردد. در اصل اینجا اقامتگاهی خصوصی بود که بعدها به عنوان انبار کالا مورد استفاده قرار گرفت. اما در شروع قرن بیستم خانه از یک کارخانه دار به یک تولیدکننده پیانو رسید که پایان آن را در سال 1939 تخلیه کرد.

در اول دسامبر سال 1940، پدر آنه اُتو فرانک به دفتری در این ساختمان منتقل شده و آن جا مشغول به کار شد، جایی که بعدها برای دو سال پذیرای او و خانواده اش و شاهد زندگی مخفی آن ها بود. البته تا زمانی که با خیانت فردی ناشناس این مخفیگاه لو رفته و همگی به دست مقامات نازی افتادند.

آنه در کتاب خود که به نام خاطرات یک دختر جوان شناخته می گردد، دقیق ترین توصیف را از این ساختمان کرده است. این خانه از چهار طرف از طریق خانه های چهار گوش دیگر از چشم پنهان شده بود. همین ویژگی این عمارت را به مکانی ایده آل برای مخفی شدن اتو فرانک، همسرش ادیت ، دو دخترش آنه و مارگوت و البته 4 یهودی دیگر که در حال فرار از سربازان نازی بودند، کرد. این فضای مخفی تنها 46 متر مربع وسعت داشت، اما آنه در کتابش می نویسد که این خانه در مقایسه با بسکمک از مکان های مخفی آن زمان که در موردشان شنیده بود، به نظر خانه ای مجلل و باشکوه بوده است.

در این مدت کارمندان غیر یهودی در قسمت فوقانی این مکان مخفی در رفت و آمد بوده و به کارشان مشغول بودند، کارمندانی که به این خانواده کمک کرده و برای آنها غذا و دیگر مایحتاج زندگی را فراهم می کردند. همچنین آنها را در جریان اخبار خارج از این پناهگاه مخفی قرار می دادند، اخباری که بیشتر اوقات چندان امیدوار کننده نبود. در آن زمان خانه هایی از این دست بسیار بودند و شاید هم از چنین رفاهی برخوردار نبودند. دوران بدی بود، دورانی که یهودیان هلند در صورت گرفتار شدن، به اردوگاهای مرگ در شرق لهستان فرستاده می شدند.

در چهارم آگوست سال 1944، نیروهای اِس اِس (SS) به این مکان مخفی حمله ور شده و همگی را دستگیر کردند. هویت شخصی که آن ها را لو داده بود، تا به امروز مخفی مانده است. چهار روز بعد خانواده به کمپ وستربورک فرستاده شدند و بعد از آن جا به آشوویتس منتقل شدند. آنه فرانک و خواهرش مارگوت بعدها به ارودگاه دیگری انتقال یافتند که پایان مدت کمی بعد در همان اردوگاه جان خود را از دست دادند. آنه در آن زمان پانزده سال داشت و تصور می کرد تنها عضو به جای مانده از خانواده است که هنوز نفس می کشد. در واقع این مسئله درست بود چون در آن زمان آنه نمی دانست که همه در آشوویتس و دیگر اردوگاهای مرگ مرده بودند. همه به جز یک نفر، پدر خانواده اتو.

بعد از دستگیری اعضای خانواده و آن چهار نفر دیگر، کل خانه به دستور مقامات پاکسازی شده و همه چیز از جمله لباس، مبلمان و وسایل شخصی خانواده فرانک و دیگر دوستان آن ها به خانواده های آسیب دیده در آلمان اهدا شد. اما قبل از آن که ساختمان پاکسازی گردد، دو دوست اتو به نام های و که به مخفی شدن آن ها در این مکان کمک کرده بودند، برخلاف دستور مقامات پلیس هلند، به خانه مخفی رفته و بخشی از وسایل شخصی این خانواده را نجات دادند. دفتر خاطرات آنه، در میان این وسایل نجات یافته بود.

بعد از آن که تنها بازمانده این خانواده اتو فرانک به آمستردام بازگشت، آنها این کاغذها که تنها یادگار او از دخترش بودند را به او باز پس دادند. بعدا اتو بخش هایی منتخب از این خاطرات را انتخاب کرده و در سال 1947 آن ها را در قالب یک کتاب در هلند به چاپ رساند. برای این کتاب عنوان انتخاب شد که از طریق خود آنه برای این دفتر خاطرات برگزیده شده و روز شمار خاطرات او در این مکان، مخفی به شمار می رفت. این لغت در زبان هلندی به معنای حیاط پشتی است. اما زمانی که قرار شد این کتاب در کشورهای دیگر هم به چاپ برسد، برای قرابت معنایی بیشتر این نام به مخفیگاه آنه تغییر یافت که روایت گر بهتری برای معنا و مفهوم این خاطرات بود.

مدت کوتاهی بعد از انتشار کتاب، بازدیدکنندگان به تماشای خانه ای آمدند که شاهد زندگی مخفی دو ساله این خانواده بود. آن ها می خواستند از نزدیک اتاق های مخفی را دیده و در حس و حال این خانواده شریک شوند. اما در سال 1955 شرکت به جای دیگری نقل مکان کرده و کل بلوک ساختمانی فروخته شد. خریداران تازه می خواستند همه خانه ها را برای ساخت یک کارخانه تازه تخریب کنند. اما همزمان با این تصمیم، کمپینی برای جلوگیری از این مسئله تشکیل شد، کمپینی که قصد حفاظت از این یادبود تاریخی را داشت. پایان با برگزاری یک گردهمایی و تظاهرات اعتراضی در روز تخریب، تلاش های آن ها به ثمر نشسته و ساختمان از خراب شدن نجات پیدا کرد.

بنیاد آنه فرانک در سوم ماه می 1957 به همت اتو و یوهانس کلیمن تأسیس شد. بنیادی که به لطف کمک های شخصی و جمع آوری سرمایه لازم، اکنون می توانست این خانه را خریداری کند. در ماه اکتبر همان سال، صاحبان شرکت برای نشان دادن حسن نیت خود، این خانه را به بنیاد هدیه کردند. به همین علت پول جمع آوری شده صرف خرید ساختمان کناری شد و پایان در سال 1960 این بنا به عنوان موزه، پذیرای گردشگرانی شد که روز شمار زندگی دختری جوان را در اتاق های مخفی آن جستجو می کردند.

در ابتدا و به خاطر تخلیه اجرا شده از طریق نیروهای اِس اِس، این مخفیگاه کاملا خالی از هر اسباب و اثاثی بود. هر چند اتو هم بعد از باز پس گیری ملک، تصمیم گرفت که اتاق ها همچنان خالی باقی بمانند. تنها یک بار آن هم برای ثبت یک تصویر، مقداری لوازم منزل به محیط اضافه شد. البته از سوی دیگر به علت کمبود جا و ازدحام بازدیدکنندگان، شلوغی بیش از حد اتاق ها هم امکان پذیر نبود. البته باید گفت که این خانه از نقشه و طراحی داخلی خوبی هم برخوردار است که پیروز شده برای چنین مدت طولانی خانواده ای را در آرامش و دور از چشم بقیه مخفی نگاه دارد.

خانه ای که موزه شد، درهایش را در تاریخ سوم ماه می 1960 به روی عموم گگردده و مکانی مخفی را به نمایش گذاشت که همچون یک نمایشگاه، زندگی و گذران روزهای این دختر نوجوان را به نمایش می گذاشت. اتاق هایی که به نوعی یادآور زجرها و شکنجه های آن دوران است، یادآور تبعیض هایی است که زمانی انسان ها ناگزیر از تحمل آن بودند. این مکان شاید اکنون خالی از جریان زندگی بود، اما در عوض با جذابیتی دیگر همراه شده و به خصوص با انتشار گسترده این کتاب به زبان های دیگر، در سطح دنیای نیز شناخته شده تر از قبل شده بود. در همان سال نخست حدود 9 هزار نفر به بازدید این خانه آمدند و در طول یک دهه این مقدار دو برابر شد. در طول سالیان بعد با توجه به حجم بالای بازدیدکنندگان، ساختمان نیاز به بازسازی و بازسازی پیدا کرده و به ناچار در سال های 1970 و 1999 به منظور ترمیم و بازسازی برای مدتی بسته شد.

در سپتامبر سال 2001، ملکه بئاتریس دوباره موزه را بازگشایی کرد که اکنون بسیار مجهزتر از قبل شده بود. این ساختمان حالا دارای فضاهای نمایشگاهی، یک کتابفروشی و یک کافه بود.

در فیلمی که در سال 1959 و بر اساس زندگی آنه ساخته شد، شلی وینترز () ایفای نقش می کرد؛ هنرمندی که برنده جایزه آکادمی اسکار شد. او جایزه خود را به این موزه اهدا کرد که اکنون در جعبه ای شیشه ای در این موزه نگهداری می گردد.

در سال 1998 و بعد از از توافقات اجرا شده با خانه آنه فرانک، در کشور آلمان و در شهر برلین افتتاح شد. نمایشگاهی که هم نگاهی به گذشته دارد و همه به آنچه امروز می گذرد. این نمایشگاه باز هم به زندگی آنه فرانک و دنیایی که او در آن می زیست پرداخته است. برگزارکنندگان در قالب این نمایشگاه، سعی در نشان دادن و پاسداشت ارزش هایی همچون توجه به حقوق بشر دارند.

اما خانه آنه فرانک همچنان در مرکز توجه واقع شده است. در سال 2007 یک میلیون بازدیدکننده به تماشای این موزه رفتند. در سال 2013 و 2014 این موزه نزدیک به 1/2 میلیون بازدیدکننده داشت و بعد از موزه های و موزه آثار ونگوگ، عنوان سومین موزه معروف هلند را از آن خود کرد.

و اما کتابی که نقشی پر رنگ در این پیروزیت داشت. این کتاب را باید مکاشفه آنه به سبک و سیاق خود دانست، نگاه ژرف دختری نوجوان به زندگی خود در دوره ای سراسر پر آشوب و ترس. آنچه که روزهای یکنواخت زندگیش را در مخفیگاهی به ظاهر امن شکل می داد. او نمی دانست که به نوعی تاریخی را می نگارد که برای نسل های بعد دردناک، شرم آور و البته جالب توجه است. کتاب او که بعدها به بسکمک از زبان های زنده دنیا ترجمه شد را شاید بتوان در شمار معدود آثار چاپ شده در هلند به شمار آورد که بیش از هر کتاب دیگری به سایر زبان ها ترجمه شده اند. میلیون ها نسخه از این کتاب در اقصی نقاط دنیا به فروش رسیده است و به اشکال مختلف بر پرده سینما یا صحنه تئاتر به نمایش در آمده است.

برای درک بهتر آن چه آنه تجربه کرد، شاید باید خودمان را به جای او بگذاریم. در عنفوان جوانی با سری پرشور و دلی پر امید ناگزیر از زندگی پنهان هستید، دوست دارید تجربه کنید، اما وسعت تجربه اندوزی اندک است. روزهایتان به شب می رسد و شب هایتان به صبح، اما به جز چهار دیواری های تنگ و صحنه های تکراری محصور در قاب پنجره، چیزی نمی بینید. روزها از پی هم می گذرند و این تکرار و یکنواختی بر زندگی شما حاکم است. با این وجود همیشه گوشه ای از فکر تان معطوف خطری است که زندگی شما و عزیزانتان را تهدید می کند؛ ترس از شکنجه، ترس از دوری و البته ترس از مرگ. با هر صدایی ناخودآگاه از جا می پرید و هر دم انتظار حادثه ای شوم را می کشید. با این وجود در کنار خانواده تان هستید و این قوت قلب شما است، هر چند ترس از فرداهای نیامده، دست از سرتان برنمی دارد.

و همین تجربیات فرق دارد که زندگی آنه و حتی مرگ او را این چنین در مرکز توجه قرار داده است. دنیایی که باید آرزو کنیم دیگر از طریق هیچ کسی فارغ از هر باور و مذهب و تفکری تجربه نگردد. به امید چنین روزی.

شما این دنیا و این خانه را چگونه دیدید؟ تا چه حد با آنه همزاد پنداری کردید؟ ما همچنان مشتاق شنیدن نظرات و پیشنهادات شما عزیزان هستیم.