مفهوم گام سوم ایران در کاهش تعهدات برجامی چیست؟ - صبح مهریز

به گزارش خبرنگاران، پس از کش و قوس فراوان بین ایران و اروپا در گفتگوهای فرانسه محور که تا به حال به نتیجه ای نرسیده است، تهران اجرای گام سوم در کاهش تعهدات هسته ای ذیل برجام را اظهار داشت و مجدد فرصت دو ماهه ای را به اروپا داد تا تعهدات خود را جبران کند، وگرنه گام دیگری در راستای توازن تعهدات برداشته خواهد شد.

رئیس جمهوری، روز گذشته در نشست هیئت دولت گفت که گام سوم در ظاهر تکان دهند نیست، اما در باطن گام بسیار مهم و بزرگی است. چهارشنبه شب و پس از دیدار سران سه قوا حسن روحانی دستور داد تا همه محدودیت ها درباره تحقیق و توسعه برداشته گردد و سازمان انرژی اتمی تحقیق و توسعه را گسترش داده و بر روی انواع سانتریفیوژهای جدید کار کند.

با برداشتن گام سوم، ایران به طور قابل ملاحظه ای از مرز تعهدات برجامی عبور نموده است. به عبارتی ایران با سه گام، سه سقف برجامی را دیگر به رسمیت نمی شناسد. سقف اول مربوط به ذخایر است که ذخایر اورانیوم غنی شده و آب سنگین را شامل می گردد. ایران با برداشتن گام اول، این سقف را رد کرد. سقف دوم مربوط به درصد غنی سازی است که در گام دوم رد شد. سقف سوم هم در زمینه زمانبندی تحقیق و توسعه بود، که با اعلام دستور ریاست جمهوری، از روز آدینه این سقف هم وجود نخواهد داشت. علاوه بر این ایران همچنین خود را متعهد با الزامی در زمینه تغییر طراحی راکتور اراک نمی بیند. آنچه در ادامه راستا و برای گام های آینده باقی مانده سقف مربوط به تعداد سانتریفیوژهاست. البته موارد دیگری مانند بحث پروتکل الحاقی و بازرسی ها، از سرگیری غنی سازی در سایت های دیگر هم وجود دارد.

گام جدید ایران که رفع محدودیت در زمینه تحقیق و توسعه را شامل می گردد، گامی است که نتایج و اثرات بلندمدت آن بر نتایج آنی و فوری می چربد. به عبارتی دیگر جنس این گام نه از جنس صرفا تاکتیکی، بلکه راهبردی است. ایران با برداشتن این گام می تواند زمینه را ابتدا برای غنی سازی نیمه صنعتی و سپس برای غنی سازی صنعتی هموار کند. یکی از ملزومات دستیابی به غنی سازی 190 هزار سو پیشرفت و کار در زمینه تحقیق و توسعه است. چرا که سانتریفیوژهای نسل یک توان محدود و کمی را در غنی سازی دارند و با آنها نمی توان غنی سازی در مقیاس صنعتی انجام داد و چنین امری معقول نیست. راهکار توسعه سانتریفیوژهای نسل جدیدی است که توان آنها چندین برابر نسل یک بوده و راستا را به طرز قابل توجهی برای رسیدن به غنی سازی صنعتی کوتاه می نماید. اینکه غنی سازی صنعتی چه مزایا و فوایدی دارد، در جای خود قابل بحث است که کمترین آن رفع کردن نیازهای ضروری کشور و همچنین ایجاد بازدارندگی در مقابل تهدیدات دشمن است.

اما در میان گام سوم ایران با دو گام قبلی تفاوت وجود دارد. درست است که هر سه گام از سه سقف عبور نموده اند، اما ویژگی گام سوم این است که برگشت پذیری آن بدان مفهوم نیست که به عقب بازگردد. مواردی مانند میزان ذخایر و درصد غنی سازی قابل بازگشت به سطح گذشته هستند، اما در زمینه تحقیق و توسعه، حتی به فرض توقف فیزیکی پروژه ها و طرح ها، حداقل در زمینه دانش و دستاوردهای علمی عقبگردی وجود نخواهد داشت و دستاوردهای آن می توانند در آینده هم باقی بمانند. به همین دلیل این گام نگاه رو به آینده دارد و دستاوردهای راهبردی و تقریبا بخش عمده آنها برگشت پذیر نیستند.

به دلایل فوق، مفهوم گام سوم ایران راهبردی و بلندمدت است. به همین دلیل هم بود که رئیس جمهوری شب گذشته گفت که ایران با اجرای مرحله سوم از کاهش تعهدات گام بسیار بلندی را برمی دارد و اینکه بخش عمده مذاکرات هسته ای با 1+5 که به برجام منتهی شد مربوط به زمانبندی تحقیق و توسعه بوده است.

ایران در برجام محدودیت هایی را به مدت 8 تا 15 سال در حوزه تحقیق و توسعه پذیرفته بود که موارد آن در ضمیمه یک توافق هسته ای به تفصیل آمده است. با گام سوم، دیگر این محدودیت ها جاری نبوده و ایران می تواند در این زمینه عمل کند. هنوز رسما جزئیات عملیاتی گام سوم توسط سازمان انرژی اتمی اعلام نشده است، اما علی لاریجانی، رئیس مجلس شورای اسلامی شب گذشته تلویحا نکاتی را در زمینه گام سوم گفت. لاریجانی در این خصوص گفت که با زنجیره های نسل جدید می توان تحولی بنیادین را در این فناوری شاهد بود و این حرکت اهمیت بسیار دارد.

وی اضافه نمود: زنجیره های نسل جدید ، موجب تحول بیشتر و سرعت کار در زمان های پیش رو می شوند.

رئیس مجلس ایران اشاره ای به نام هیچیک از سانتریفیوژهای نسل جدید نکرد. اما ایران در 20 فروردین امسال و در سیزدهمین سالگرد روز ملی فناوری هسته ای با دستور رئیس جمهوری، نصب زنجیره 20 تایی سانتریفیوژ IR6 را در نطنز شروع کرد. بعید نیست که یکی از گزینه های ایران در زمینه تحقیق و توسعه بتواند مربوط به زنجیره ای از این سانتریفیوژ باشد. کارآیی سانتریفیوژهای IR-6 حدود 10 برابر بیش از مدل های IR1 است.

ایران از این به بعد در زمینه گسترش تحقیق و توسعه برنامه هسته ای خود می تواند موارد دیگر را نیز پیگیری کند. برجام علاوه بر اعمال بعضی محدودیت ها برای نسل های مختلف و جدید سانتریفیوژها، در زمینه محل انجام تحقیق و توسعه (نطنز)، تحقیق و توسعه بر روی مواد شکاف پذیر، ورود حاصل تحقیق و توسعه غنی سازی به چرخه فراوری، بازفرآوری سوخت مصرف شده و تحقیق و توسعه باز فرآوری، سایر روشهای پیشرفته جداسازی ایزوتوپی اورانیوم (بجز گازی)، تست غنی سازی و مکانیکی سانتریفیوژها تنها در نطنز و مرکز تحقیقات تهران، و ... برای بازه های زمانی مختلف محدودیت اعمال نموده بود.

اینکه چندین و کدامیک از موارد فوق عملی و پیگیری شوند، سوالاتی که شاید پاسخ آن را بتوان در نشست خبری سخنگوی سازمان انرژی اتمی که روز شنبه برگزار می گردد، یافت.

.