ماده هایی که بدون احتیاج به نر بچه دار می شوند! - صبح مهریز

زنبور عسل کیپ (Cape)

بیش از 20هزار گونه زنبورعسل در سراسر جهان وجود دارد، اما فقط یکی از آن هاست که می تواند بدون احتیاج به زنبور نر فراوریمثل کند. زنبور عسل کیپ، گونه ای در آفریقای جنوبی است که قادر به فراوریمثل به وسیله فرآیندی به نام تلی توکی (thelytoky) است. تلی توکی نوعی بکرزایی است که به زنبور های کارگر اجازه می دهد تخم های ماده دیپلوئید بگذارند. زنبور های به دست آمده همواره ماده خواهند بودند و بدون اینکه تخم ها احتیاج به بارورشدن داشته باشند، به جهان می آیند.

فقط تعداد کمی از زنبور های کیپ کارگر از این روش برای فراوریمثل غیرجنسی استفاده می نمایند، اما می توانند ناهمگونی جمعیت را حفظ نمایند. آن ها مجموعه های مختلفی از کروموزوم دارند که باعث می گردد زنبور های جدید و منحصربه فردی در کندو باشند. زنبور ها اغلب وقتی تخم می گذارند که به کارگران جدید احتیاج است یا وقتی ضروری است ملکه جدیدی به وجود بیاید.

کک آبی (Water Flea)

رایج ترین گونه کک آبی، Daphnia pulex است که در آب های آمریکا، استرالیا و اروپا یافت می گردد. کک آبی این توانایی را دارد که به وسیله فرآیندی به نام بکرزایی چرخه ای فراوریمثل کند که به آن اجازه می دهد به صورت متناوب، فراوریمثل جنسی و غیرجنسی داشته باشد.

رصد این کک نشان می دهد که هرگاه شرایط آب مطلوب باشد، گونه ها در بکرزایی چرخه ای شرکت می نمایند. اگر یک کک آبی با جنس مخالف خود روبرو گردد، فراوریمثل جنسی می نماید، اما اگر این اتفاق نیفتد هم مهم نیست. کک آبی که تصمیم به فراوریمثل گرفته با فراوری گروهی از تخم ها که از نظر ژنتیکی یکسان و کاملا از ماده تشکیل شده اند، این کار را انجام می دهد. این باعث می گردد جمعیت زیادی از ماده ها این ژن را در محیط گسترش دهند و در نتیجه کل جمعیت رشد نمایی داشته باشد.

عنکبوت گوبلین

این نوع عنکبوت خودش به تنهایی می تواند فراوریمثل کند. عنکبوت های گوبلین خانواده ای از 1300 گونه هستند که فقط بین 1 تا 3 میلیمیتر طول دارند. بکرزایی فقط در تعداد معدودی از گونه ها مشاهده شده است، از جمله Triaeris stenaspis که از ایران سرچشمه گرفته و در سراسر اروپا گسترش یافته است. این عنکبوت ها فقط 2 میلیمتر هستند، بنابراین خطری برای انسان ایجاد نمی نمایند.

جالب اینجاست که هرگز نر های این گونه جایی مشاهده نشده است، به همین دلیل دانشمندان معتقدند که آن ها فراوریمثل غیرجنسی دارند. عنکبوت های ماده این گونه مثل زنبورعسل کیپ فراوریمثل می نمایند. نسل بعدی که با این روش به جهان می آیند، نرخ باروری کمتری نشان می دهند، اما این گونه همچنان با این روش فراوریمثل می نماید و تنوع ژنتیکی کافی در جمعیت فرزندان خود ایجاد می نماید.

تاربیا گرانیفرا (Tarebia granifera)

هرکسی که تا به حال آکواریوم داشته و یک موجود ناخواسته به شکل حلزون کوچک در آن دیده، احتمالا تاربیا گرانیفرا را دیده است. این حلزون های کوچک آب شیرین از جنوب شرقی آسیا سرچشمه گرفته و به گونه مهاجم در بیشتر نقاط جهان تبدیل شده اند. آن ها را می توان در آب های گرمی مثل هاوایی، کوبا، جمهوری دومینیکن، آفریقای جنوبی، تگزاس، آیداهو، فلوریدا و جزایر کارائیب یافت.

این حلزون ها به دو روش فراوریمثل می نمایند: بکرزایی و تخم زنده گذار. به این معنی که جنین آن ها تا وقتی آماده بیرون آمدن از تخم نباشد، از بدن ماده خارج نمی گردد. این نتیجه اغلب در حلزونی دیده می گردد که خودش فراوریمثل می نماید و فرزندان آن هم می توانند به سرعت فراوریمثل نمایند و در یک منطقه کوچک مثل آکواریوم، جمعیت زیادی را تشکیل دهند. این ویژگی باعث شده این حلزون یک گونه مهاجم باشد. در جمعیت آن ها، نر هم یافت می گردد، اما بسیاری از آن ها دستگاه تناسلی غیرکاربردی دارند. این نشان می دهد که بکرزایی روش اصلی فراوریمثل آن ها است.

خرچنگ مرمری (Marbled Crayfish)

جالب ترین نکته درباره خرچنگ مرمری این نیست که به صورت غیرجنسی فراوریمثل می نمایند، بلکه این است که این گونه تا اواخر دهه 1990 اصلا وجود نداشته است. جهش در گونه های والد باعث به وجودآمدن نوع جدیدی از خرچنگ ها شد. این موجودات کوچک نسبتا زیبا هستند و به بازار حیوانات خانگی در آلمان راه پیدا نموده اند، اما یک مشکل کوچک وجود دارد: خرچنگ های مرمری کلون های چند صدتایی ایجاد می نمایند.

یک خرچنگ مرمری ماده می تواند همزمان صد ها تخم بگذارد، بنابراین کسانی که یکی از این خرچنگ ها را در آکواریوم خود نگه دارند، به زودی شاهد صد ها خرچنگ در آکواریومشان خواهند بود که نمی توانند از پس آن برآیند. در نتیجه، خرچنگ مرمری یک گونه مهاجم در سراسر جهان به شمار می آید و اثرات مخربی در مکان هایی مثل ماداگاسکار داشته است. آن ها با جمعیتشان، حیات وحش بومی را تهدید می نمایند و تهدیدی برای اکوسیستم به شمار می آیند.

مارمولک دم شلاقی (Whiptail) نیومکزیکو

از حدود 1500 گونه شناخته شده که قادر به فراوریمثل به وسیله بکرزایی هستند، بیشترشان گیاهان، حشرات و بندپایان هستند. توانایی فراوریمثل بدون بارور شدن تخم، در مهره داران نادر است، اما در تعداد کمی از خزندگان مشاهده شده است. مارمولک دم شلاقی نیومکزیکو نمونه بسیار جالبی است، چون این گونه اصلا نر ندارد!

این مارمولک ها فرزندان دورگه حاصل جفتگیری دو گونه دیگر هستند که در آن ها نر وجود دارد: مارمولک دم شلاقی راه راه کوچک و دم شلاقی غربی.

دورگه این دو گونه، فرزندان نر سالم به جهان نمی آورند، اما این مانع فراوریمثل و افزایش جمعیت آن ها نشده است. کل جمعیت دم شلاقی های نیومکزیکو را ماده ها تشکیل می دهند. آن ها می توانند تا چهار تخم بارورنشده در تابستان بگذارند و دو ماه بعد مارمولک های ماده جدید از تخم درمی آیند.

قورباغه خوراکی

قورباغه خوراکی (Pelophylax esculentus) یک گونه رایج اروپایی از قورباغه آبی یا سبز است. این گونه اصلی قورباغه هایی است در فرانسه به عنوان غذا استفاده می گردد، زیرا پا های آن اگر به درستی آماده گردد، خوشمزه است.

این قورباغه ها به وسیله فرآیند هیبریدوژنز (hybridogenesis) فراوریمثل می نمایند که شبیه بکرزایی است. در این روش فراوریمثل، ماده ژنتیکی از طرف پدر گرفته شده و به چیز کاملا جدیدی تبدیل می گردد. اگرچه این دقیقا بکرزایی یا فراوریمثل غیرجنسی نیست، اما به خاطر ماهیت فرزندان در این لیست قرار می گیرد. نسل بعدی DNA مادر را دارد در حالی که فقط ژنوم های هیبریدی شده پدر را دارد. این روش عجیبی برای فراوریمثل است.

اژد های کومودو

اژد های کومودو مدت هاست که با اندازه باورنکردنی و شباهت به خزندگان باستانی که مدت ها پیش از روی زمین منقرض شدند، توجه انسان ها را به خود جلب نموده است. آن ها بزرگترین گونه زنده مارمولک ها هستند که طولشان به 3 متر و وزنشان به 170 کیلوگرم می رسد. آن ها از حیوانات بزرگی مثل گوزن و خوک تغذیه می نمایند، اما به خاطر سموم موجود در نیش هایشان می توانند انسان را هم از پا دربیاورند.

تا سال 2005 کسی نمی دانست این خزندگان به صورت بکرزایی فراوریمثل می نمایند؛ یعنی زمانی که یک گونه در باغ وحش لندن بدون هیچ تماسی با نر ها بعد از دو سال تخم گذاشت. در ابتدا، گمان می کردند که او اسپرم را ذخیره نموده تا در صورت احتیاج استفاده کند، اما ثابت شد این حدس غلط است. آزمایش های ژنتیک ثابت کرد که هیچ ماده ژنتیکی دیگری وجود ندارد. همین اتفاق برای اژدها های کومودوی ماده دیگری هم در سراسر جهان هم افتاده بود.

بسیاری از خزندگانی که از این تخم ها بیرون می آیند، نر هستند، که برای فراوریمثل غیرجنسی عجیب است. آن ها این کار را به وسیله سیستم معین جنسیت کرومزومی ZW انجام می دهند که با سیستم کروموزومی XY پستانداران فرق دارد. وقتی اژد های کومودو وارد یک منطقه ایزوله مثل جزیره می گردد، فرزندان نر فراوری می نماید تا با آن ها جفتگیری کند. آن ها با این روش بقای خود را حفظ می نمایند، هرچند تنوع ژنتیکی را کاهش می دهند.

بوقلمون

بیشتر ما اصلا به بوقلمون ها فکر نمی کنیم، با اینکه گوشت آن ها را در طول سال می خوریم. وقتی بوقلمون های ماده از نر جدا می شوند، می توانند به وسیله بکرزایی فراوریمثل نمایند. جالب این جاست که اگر بوقلمون ماده در جایی باشد که بتواند صدای نر ها را بشنود، بیشتر از زمانی که دور از آن ها نگهداری گردد، فراوریمثل غیرجنسی می نماید. این روش فراوریمثل در بوقلمون های وحشی نادر است، اما در میان بوقلمون های اهلی مزارع رایج است.

جوجه هایی که بدون نر از تخم در می آیند، همواره نر هستند. با این که ماده تخم ها را گذاشته، جوجه های نر از آن بیرون می آیند که همگی کلون های ژنتیکی او هستند و تنها تفاوت جنسیت آن ها است. پرورش دهندگان بوقلمون متوجه این موضوع شده و کوشش نموده اند ماده ها را مجبور به انتقال صفات ژنتیکی مختلف، از جمله سینه های بزرگ، به فرزندان در حین بکرزایی نمایند.

کوسه گورخری (Zebra Shark)

به نظر می رسد هرچه موجود زنده پیچیده تر باشد، احتمال کمتری دارد که بتواند فراوریمثل غیرجنسی کند. کوسه ها قطعا پیچیده هستند، اما نمونه هایی از کوسه گورخری مشاهده شده که بدون به زحمت انداختن همتای نر خود برای دریافت DNA، فراوریمثل می نماید.

کوسه های گورخری، ماهی های شب زی آرامی هستند که مدت هاست توجه ما را به خود جلب نموده اند، اما به تازگی متوجه بکرزایی در این گونه شده ایم. اولین بار کوسه ای به نام لئونی از این طریق فراوریمثل کرد که چندین سال در یک آکواریوم جدا از هر نری زندگی می کرد. بعد از چهار سال جدایی، او تخم هایی گذاشت که سه کوسه از آن به جهان آمدند. بعد از آن مشاهده شد که سایر کوسه های گورخری هم بدون جفت فراوریمثل می نمایند. به نظر می رسد آن ها بدون توجه به شرایط این کار را می نمایند، چون چندین نمونه از این کوسه ها مشاهده شده اند که با وجود نر در زیستگاهشان، به وسیله بکرزایی فراوریمثل می نمایند.

منبع: listverse