راهکاری برای مدیریت منابع آب - صبح مهریز

ایران کشوری با تنوع آب و هوایی و منابع سرشار معدنی- جزو 10 کشور برتر جهان - که خداوند متعال همه امکانات طبیعی را در اختیار آن قرارداده است.

بهره برداری بهینه از هرکدام از این منابع با استفاده بهینه از سایر منابع به صورت توامان باعث افزایش ارزش افزوده شده و علاوه بر برطرف مسائل اقتصادی کلیه دغدغه ها از جمله اشتغال را برطرف و معنی دار کردن هزینه های تامین گاز، آب، برق، احداث خطوط ارتباطی و… را توجیه خواهد نمود.

وجود آب های نیلگون خلیج فارس و دریای عمان در جنوب، دریای خزر در شمال، رودهای پر آب کارون و کرخه و دز در غرب و سلسله جبال البرز و زاگرس، ایران را جزو معدود کشورها با تنوع آب و هوایی در تمام فصول نموده است.

تأمین بارش ها از سمت اقیانوس هند برای جنوب و جنوب شرقی کشور، سیستم های اقیانوس اطلس برای جنوب غربی با بارش های سیل آسا، سیستم های مدیترانه ای برای شمال و شمال غربی، خود گواه این مهم است که ایران علی رغم قرار گرفتن در ناحیه خشک، به لحاظ تنوع محل تامین بارش ها می تواند با مدیریت صحیح مصارف و منابع بیشترین بهره مندی را داشته باشد.

اما عدم توازن در توزیع منابع اقتصادی و امکانات این سیستم را بر هم زده به طوری که تقریبا بیشترین امکانات و زیرساخت ها در منطقه های واقع شده است که علاوه بر کمبود منابع آب از دیگر منابع طبیعی هم بهره مند نیستند و این امر سبب مهاجرت جمعیت از جنوب و غرب کشور به منطقه ها صنعتی و کم آب شده تا جایی که تامین آب شرب را هم با مسائلی روبرو نموده است.

متاسفانه در کشور ما بحث آب و منابع آب به جای اولویت و در صدر بودن تصمیم سازی ها در انتهای تصمیم گیری ها قرار گرفته است، به طوری که ابتدا تمامی موارد در اجرای کلیه طرح ها از جمله شهرک سازی، شهر سازی، شهرک های صنعتی، استقرار صنایع و… تصمیم سازی شده و در نهایت بعد از صدور مجوز و یا احداث، به فکر منابع آب و نحوه تامین آن می افتند.

به اسم نمونه حاشیه جنوبی کشور که دارای منابع غنی آب جهت ایجاد شهرک های صنعتی بوده که علاوه بر تامین آب جهت صادرات هم کمترین هزینه را دارند، بخاطر وجود سرمایه در مرکز و یا عدم تمایل مدیران ارشد به زندگی در این منطقه ها به حال خود رها شده و سرمایه گذاری ها به مرکز انتقال می یابد.

از طرفی منطقه ها شاقتصادی کشور که می تواند با ضابطه مندی و ایجاد طرح جامع به منطقه ها تامین غذای مطمئن برای بخشی از جمعیت کشور از یکسو و منطقه ها جذب جهانگرد از سوی دیگر تبدیل و رونق اقتصادی یابد به محلی برای تفرجگاه تبدیل شده و با از بین رفتن اراضی مستعد کشاورزی و شخصی سازی منطقه ها مستعد جهانگردی، صدمات جبران ناپذیری به صنعت جهانگرد از سویی و افزایش مصرف بی رویه آب با کیفیت از سوی دیگر شده است.

در منطقه ها حاشیه ای و دشت های اطراف ارتفاعات، متاسفانه با خرد شدن اراضی و تبدیل به باغ ویلا و تفرجگاه و تغییر الگوی کشت علاوه بر تغییر الگوی مدیریتی مصرف، هیچگونه محصول قابل ملاحظه ای فراوری نشده تا جایی که بعضاً حتی آب شربی که با هزینه گزاف تهیه و تامین می گردد مورد استفاده قرار داده و هزینه زیادی به دولت وارد می نمایند.

با توجه به مطالب گفته شده در صورت عدم توسعه منطقه ها جنوبی برای ایجاد اشتغال و انتقال جمعیت و ادامه رشد بی رویه جمعیت در منطقه ها مرکزی کشور، برای تأمین آب شرب مطمئن و با کیفیت احتیاج است همانگونه که اندازه قابل توجهی از آب شرب در حال حاضر از منطقه ها غربی و طرح های انتقال آب تأمین می گردد این مهم افزایش یافته و صنایع مهم و استراتژیک و آب طلب موظف به تامین آب صنایع و شرب جمعیت و کارکنان خود شوند. برای همین منظور می بایست اقدامات زیر صورت پذیرد:

1. توزیع متوازن کلیه امکانات رفاهی در سطح کشور مخصوصاً منطقه های که دارای آب با کیفیت و کمیت مناسب می باشند جهت جلوگیری از مهاجرت جمعیت به منطقه ها برخوردار

2. انتقال صنایع پر آب طلب به حاشیه جنوبی کشور جهت تامین آب و سهولت صادرات و واردات مواد فراوریی، خام و مورد احتیاج

3. جلوگیری از مهاجرت و انتقال به منطقه ها مرکزی کشور با ایجاد انگیزه های مادی و معنوی

4. پرداخت یارانه رفاهی و یا کاهش هزینه (آب و برق و گاز و…) به منطقه ها کم برخوردار جهت جلوگیری از مهاجرت

5. جلوگیری از خرد شدن اراضی، احداث باغ ویلا، تغییر الگوی کشت و افزایش قیمت آب بها به قیمت تمام شده

6. دریافت جبران خسارات ناشی از تغییر الگوی کشت

7. اخذ قیمت واقعی انرژی و آب از مصارف بالای الگوی مصرف مخصوص باغ ویلاها

8. اخذ عوارض ناشی از صادرات محصولات کشاورزی پر آب طلب جهت جبران خسارت و تامین هزینه شیرین سازی و انتقال آب از دریا به منطقه ها مرکزی

9. تحویل حجمی آب به کشاورزان در قبال محصول فراوریی و تحویلی جهت افزایش راندمان فراوری و اخذ خسارت از بهره بردارانی که میانه فراوری را ندارند.

10. جلوگیری از ایجاد باغچه و تفکیک و فروش اراضی استان های شاقتصادی کشور به علت فراوری محصولات استراتژیک مانند مرکبات و برنج و…

11. جلوگیری از تغییر بافت شهرنشینی در استان های شمال کشور جهت جذب توریسم و جهانگردی و جلوگیری از سکونت دایم و نهایتا کمبود آب با کیفیت مناسب جهت شرب و…

12. با عنایت به اینکه مسکن مهر در کشور دوباره رونق گرفته است می توان همزمان با ساخت پروژه، آب شرب را از بهداشت و شستشو تفکیک کرد به این معنی که در هر شهرک با حفر چاه و ایجاد مخزن آب بهداشتی و شستشو و به وسیله تصفیه خانه ها آب شرب به صورت مجزا تامین گردد.

لذا با توجه به انتقال آب بسیار ناچیز بین حوزه ای که در حال حاضر سبب ایجاد تنش های قومی در منطقه ها مختلف کشور شده است در صورتی که مطالب ذکر شده مورد توجه قرار نگیرند، برای جلوگیری از ایجاد تنش های بیشتر ، حفظ اشتغال و…. احتیاج به انتقال بین حوزه ای متعددتر با هزینه های بالا دور از انتظار نخواهد بود چرا که تامین آب شرب از منابع آب شیرین بعلت برداشت بیش از حد از سفره های آب زیرزمینی یا مقرون بصرفه نبوده و یا بعلت پراکندگی چاههای آب شرب در سطح دشت ها و شهرها این منطقه ها ممنوعه ویژه شرب نشده اند و یا بعضا بعلت حفر در داخل و یا حاشیه شهرها و افزایش نفوذ فاضلاب خانگی به سفره های آب زیرزمینی، این سفره ها آلوده شده اند که در نتیجه پتانسیل بالایی جهت برداشت آب شرب بطور دائم از سفره آب زیرزمینی وجود ندارد.

به همین علت برای جلوگیری از مهاجرت های بیشتر و مسائل متعدد آن میبایست همانطور که قبلا اشاره شد توسعه متوازن کشور از نظر اقتصادی، سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و اکولوژیکی بر اساس منابع موجود به طور مستمر و همزمان مد نظر قرار گیرد.